Stopień rozumienia czytanego tekstu można zwiększyć również poprzez aktywizację myślenia podczas lektury. Jednym ze sposobów jest wykorzystanie algorytmów: integralnego i zróżnicowanego, które pozwalają uporządkować jednocześnie procedurę percepcji, zrozumienia i zapamiętania tekstu.

Algorytm

Algorytmem nazywa się reguły postępowania w określonych sytuacjach lub działaniach. Szczególną cechą ludzkiego zachowania w ogóle jest programowanie wielu działań umysłowych. Prawdopodobnie każdy czytelnik ma swój wstępny plan czytania, ale w licznych przypadkach jego efektywność jest niewielka. Właśnie algorytmy, nazywane niekiedy w literaturze przedmiotu "myśleniem z zewnątrz kierowanym" lub "kluczami kontekstowymi", stwarzają możliwość skuteczniejszej organizacji pracy podczas czytania.

Przyswojona w trakcie czytania informacja może być układana w różne bloki algorytmu.

Integralny (całkowity) algorytm

Jak z nazwy wynika, dotyczy całego tekstu i składa się z następujących elementów:

1. tytułu książki lub artykułu
2. szczegółowych danych formalnych o dokumencie (tytuł czasopisma, rok, nr strony lub miejsce i rok wydania książki itp.)
3. autora
4. zasadniczej treści (temat, przedmiot badawczy, myśl autora)
5. danych faktograficznych
6. cech szczególnych materiału w kontekście dyskusyjnym i krytycznym
7. elementów nowości (oryginalności) materiału i możliwości praktycznego jego wykorzystania
8. poszukiwanej informacji

Komentarza wymagają jedynie elementy 5-7. I tak, w punkcie piątym zakłada się zwrócenie uwagi i przyswojenie różnych danych liczbowych, nazw własnych i specjalnych określeń. Elementy szósty i siódmy odwołują się do indywidualnych cech czytelnika, jego wiedzy, doświadczenia i celu czytania. To, co jednemu wydawać się może oczywiste, innemu - mniej doświadczonemu - wydać się może elementem całkowicie nowym, zaś nastawionemu krytycznie - dyskusyjnym. W każdym razie oba te elementy dopuszczają wysoką aktywność czytelnika.

Jak praktycznie wykorzystać algorytm? Należy przede wszystkim zapamiętać jego części oraz zrozumieć i uzmysłowić sobie ich treść. Następnie w trakcie czytania spostrzeganą informację porównywać z poszczególnymi elementami algorytmu i w przypadku zgodności przyporządkować im daną informację. Szufladkujemy więc, jak gdyby, treść czytanego tekstu według wcześniej założonego programu, co w efekcie ułatwia poszukiwanie informacji i jej zrozumienie.

Zróżnicowany (dyferencjalny) algorytm

Zróżnicowany (dyferencjalny) algorytm czytania jest z kolei schematem organizacji lektury znaczeniowo samodzielnych bloków tekstu (np. akapitów, podrozdziałów), które przy jego pomocy można rozkładać na odrębne logiczne całości. Składają się nań następujące czynności:

1. wydzielenie słów kluczowych
2. wyodrębnienie szeregów znaczeniowych
3. wydzielenie łańcucha desygnatów, to jest przedmiotów (myślowych, materialnych) odpowiadających poszczególnym nazwom
4. opracowanie desygnatów
5. podjęcie decyzji na podstawie przeczytanego fragmentu

Jak posługiwać się algorytmem zróżnicowanym, czyli wykazującym różnicę? Wpierw wydzielamy w czytanym bloku tekstu słowa kluczowe (tj. charakterystyczne dla danej dziedziny wiedzy wyrażenia w postaci nazwy jedno- lub kilkuwyrazowej) zawierające podstawowy ciężar znaczeniowy. Mogą one oznaczać zarówno jakiś obiekt, jak też jego cechę, stan lub działanie. Następnie łączymy słowa kluczowe w lakoniczne zdania (szeregi znaczeniowe) oddające główne myśli autora. Dokonujemy zatem myślowego konspektowania tekstu, w wyniku czego krystalizuje się jego sens.

Z kolei mózg nasz dekoduje zebraną informację (pkt 3 i 4), nadając jej formę najdogodniejszą i najbardziej dla siebie zrozumiałą. Niejako formułuje komunikat dla siebie samego zgodnie z posiadanym doświadczeniem i celem czytania.

I czynność ostatnia, mająca charakter samokontroli: po przeczytaniu fragmentu tekstu podejmujemy decyzję o tym, czy dobrze zrozumieliśmy przeczytany fragment, czy powinniśmy go szczegółowo przemyśleć, czy też czytać dalej.

Powyższe procesy myślowe, rozczłonowane w zróżnicowanym algorytmie, w rzeczywistości zachodzą szybko, równocześnie i w znacznym stopniu podświadomie. Jednakże, aby je usprawnić należy ćwiczyć poszczególne elementy oddziel nie.

W ciągu 2 tygodni czytać codziennie 1-2 artykuły ze swojej specjalności, szeregując równocześnie otrzymaną informację według schematu algorytmu integralnego. Następnie dokonać rozbioru akapitów zgodnie z algorytmem zróżnicowanym.

Algorytmy czytania, choć niewątpliwie pomocne w przyswajaniu najistotniejszych fragmentów tekstu, nie zyskały jednak wśród czytelników większej popularności. Być może dlatego, że czytanie jest procesem twórczym, każdorazowo - w zależności od celu - inaczej zorganizowanym, co znaczyłoby, że nie ma uniwersalnych i optymalnych schematów na zrozumienie czytanego tekstu.

• < Antycypacja
• Zapamiętywanie >