Kolejnym błędem tradycyjnego czytania - po fonetyzacji i małym polu widzenia - jest regresja. Rozumie się przez nią wsteczne ruchy oczu lub wsteczne fiksacje (przerwy regresyjne) następujące po pierwszej fiksacji na początku wiersza drukowanego tekstu. Ta ostatnia uwaga wyjaśniająca jest istotna, oko bowiem wykonuje także ruchy zwrotne, przy przejściu z jednego wiersza do drugiego, które oczywiście nie są regresją w tym znaczeniu.

Ruchy wsteczne stanowią jednakże nieodłączny element procesu tradycyjnego czytania, w szczególności czytania analitycznego. Ich występowanie jest więc niejako uzasadnione, a nawet nieodzowne, przy pewnych rodzajach lektury i rzadko komu udaje się je całkowicie wyeliminować. Badania wykazały, że nawet osoby czytające biegle wykonywały przeciętnie około 0,7% ruchów wstecznych w jednym wierszu. Zatem każdy czytelnik dokonuje ruchów oczu wstecz. Nam jednak chodzi o to, by ucząc się techniki szybkiego czytania wykonywać ich jak najmniej, gdyż traci się przez nie wiele czasu, co w efekcie hamuje tempo czytania.

W wyniku analizy ruchów oczu ustalono, że regresja pojawia się w pięciu układach:

1. Jako wyraz przystosowania wzroku do początku nowego wiersza.
2. Jako ruchy korygujące, gdy przekroczony został zakres pola widzenia (objęto zbyt wiele znaków).
3. Ruchy wsteczne w celu weryfikacji (powtórne czytanie fragmentów tekstu) by przypomnieć sobie ich treść.
4. Ruchy wsteczne w celu analizy wyrażenia, którego znaczenie jest niejasne.
5. Ruchy wsteczne w celu ponownego przeczytania całego wiersza, gdy struktura kontekstu wydaje się niezrozumiała.

Ruchy wsteczne opisane w punktach 1-2 są mimowolne i nie podlegają kontroli czytelnika. Zdarzają się one na początku wiersza i głównym ich celem jest skorygowanie niedokładności percepcji. Pozostałe ruchy wsteczne (pkt. 3-5) zachodzą wewnątrz wiersza, szczególnie wówczas, gdy czytelnik trafia na mylnie zastosowany wyraz, niewłaściwy szyk wyrazów w zdaniu, błędnie użyte znaki interpunkcyjne itp. - krótko mówiąc, gdy ma trudności interpretacyjne spowodowane niemożnością rozpoznania znaczenia słowa lub powiązania tego znaczenia z kontekstem. W tym wypadku powrotny ruch oczu do już przeczytanego tekstu jest świadomy i celowy.

U osób wolno czytających regresja jest bardzo częstym zjawiskiem - wykonują one 10-15 powrotów w niewielkim tekście zawierającym do 100 słów. Wielu czytelników tłumaczy to chęcią lepszego przyswojenia treści. Tymczasem praktyka wykazała, że wcale nie ułatwia to przyswojenia tekstu, gdyż na skutek regresji burzy się rytm i tempo czytania, a myśl czytelnika po prostu się rwie.

Regresja pojawia się najczęściej jako następstwo roztargnienia czy też niedostatecznej koncentracji uwagi. Przyczyny tych zjawisk upatruje się w tym, że przy tradycyjnej technice czytania mózg człowieka nie jest w dostatecznym stopniu obciążony - w związku z czym łatwiej pojawiają się myśli uboczne, nie związane z czytanym tekstem. Oczy przesuwają się wprawdzie po liniach tekstu, lecz proces spostrzegania nie jest mimo to zbieżny z procesem przetwarzania informacji. Czytelnik zauważa, że podczas czytania myślał o czymś innym i nie pamięta treści przeczytanego tekstu.

Natomiast przy szybkim czytaniu skupienie uwagi nie pozwala na powstawanie ubocznych myśli, a napotkane niezrozumiałe słowa czytelnik stara się zrozumieć na podstawie najbliższego lub dalszego kontekstu. W ostateczności można zaznaczyć na marginesie niejasne słowo czy fragment, aby - o ile zajdzie potrzeba - powrócić do niego po lekturze całości.

Aby przezwyciężyć regresję należy przede wszystkim:

1. pozbyć się lęku przed błędnym zrozumieniem tekstu
2. wytworzyć w sobie psychiczne nastawienie, by "szybko czytać"
3. wybierać do ćwiczeń szybkiego czytania teksty łatwe

A oto kilka praktycznych rad pozwalających pozbyć się (istotnie ograniczyć) regresji.

Do pierwszych ćwiczeń wybrać materiał znany, bez trudnych wyrazów, do których oko najczęściej wraca, i przy których zatrzymuje się uwaga czytelnika. Przy ruchach zwrotnych (tj. przy przechodzeniu do następnej linii) starać się by oko nie zatrzymywało się zbyt daleko od początku wiersza, ponieważ mogą nastąpić wtedy ruchy wstecz.

W trakcie ćwiczeń szybkiego czytania rytmicznie przesuwać po stronicy ołówkiem lub palcem, wskazując kolejne wyrazy i ich grupy lub przesłaniać przeczytany tekst kartką papieru, linijką itp. Można wykorzystać do tego celu również rytm taktomierza, nastawiając go początkowo na 60 taktów na minutę, następnie na 90.

Skuteczne jest również czytanie z szybkością większą od tej, do której przywykliśmy. Duże tempo czytania wyklucza bowiem regresję. Równocześnie starać się spostrzegać tekst w sposób dokładny i pełny. Do ćwiczeń najlepiej wybrać książkę, której stronica zawiera średnio 300 słów. Starać się zdążyć przebiec wzrokiem w ciągu minuty całą stronę, następnie próbować przeczytać w tym samym czasie półtorej strony itd. Nie należy się zrażać, jeśli nawet nie wszystko z przeczytanego tekstu będzie zrozumiałe. Najważniejsze, aby przyzwyczaić się do czytania bez regresji.

Powiedziano wcześniej, iż pozbycie się lęku przed błędnym zrozumieniem tekstu, wynikającym często z nieprawidłowego odczytania wyrazu, jest ważnym czynnikiem przezwyciężania regresji. Wydaje się to oczywiste, gdyż czytelnik musi mieć pewność, że spostrzeżone w jednym rzucie oka słowo czy też grupa słów zostały odebrane prawidłowo, to znaczy właściwie został rozróżniony każdy znak. Często przecież słowa o całkowicie odmiennym znaczeniu różnią się tylko jedną lub dwiema literami. Chodzi zatem o wyrobienie dużej sprawności w rozróżnieniu formy "zewnętrznej" wyrazów, wychwytywaniu w ich kształcie, wyglądzie najdrobniejszych różnic. Poprzez odpowiednie ćwiczenia należy uwrażliwić oko na zewnętrzną postać zapisu w takim stopniu, aby reagowało bez udziału świadomości na najdrobniejsze nawet jego odchylenia.

A oto kilka typów ćwiczeń poprawiających sprawność percepcyjną, która odgrywa ważną rolę w opanowaniu umiejętności szybkiego czytania.

Ćwiczenie

Gimnastyka oka

Każda litera jest tu połączona linią z jakąś cyfrą. Ćwiczenie polega na jak najszybszym prześledzeniu biegu tych linii. Czynność tę należy powtórzyć kilkakrotnie.

Podobny charakter ma kolejne ćwiczenie typu "gimnastyka oka". Na rysunku zamieszczono szereg figur połączonych liniami. Należy przyjrzeć się rysunkowi starając się zapamiętać kształty figur i ich rozmieszczenie. Po czym, prześledzić bieg linii łączących figury - tam i z powrotem. Powtórzyć czynność kilkakrotnie i... podać liczbę figur mających takie same kształty.

Ćwiczenie

Eliminowanie regresji

Inny typ ćwiczeń polega na możliwie najszybszym odczytywaniu kolumn par wyrazów do siebie podobnych, a w dalszej kolejności -odczytywaniu z ustaloną uprzednio szybkością całych fraz, zbudowanych z analogicznego typu wyrazów. Kolumny słów, jak też frazy, zestawia oczywiście inna osoba niż ta, która będzie je czytać.

Poniżej przykład takich kolumn wyrazów:

Liczba regresji ...............

Wyrazy te są podobne optycznie, mają też zbliżone brzmienie fonetyczne; różnią się jednak znaczeniowo.
Ćwiczenie polega na poprawnym i jednocześnie jak najszybszym odczytaniu poszczególnych par wyrazów, np. dom - dym, za pierwszym rzutem oka. Pod kolumną wpisz liczbę regresji.

Z kolei układy słów mogą mieć następującą postać (za K. Wassus):

Przygotować przegotowane porzeczki.
Miłą miną mimo woli wiele można powiedzieć.
Omamić tym mianem mamy niani mamę.

To, że nie mają one wiele sensu, jest w tym wypadku bez znaczenia. W trakcie ich czytania należy zaznaczyć nie tylko miejsca potknięć, gdzie trzeba było się cofać, ale również i te, gdzie czytający zawahał się. Chodzi o wyeliminowanie skłonności do pomyłek tego typu, szczególnie niebezpiecznych przy szybkim czytaniu.

A teraz, na zakończenie, krótka próba dokładności szybkiego spostrzegania (za F. Królem). Proszę szybko (!) przeczytać pierwsze z poniższych trzech zdań (pozostałe należy zasłonić), licząc jednocześnie występujące w nim litery "r". Następnie zasłonić zdanie kartką i zapisać wynik, odsłonić i sprawdzić obliczenie. Podobnie postąpić z drugim (ile liter "c") i trzecim zdaniem (ile liter "t").

W półgarncowym garnku groch wre pod pokrywką.
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie. Jest to sztuka nad sztukami trzymać język za zębami.

• < Pole widzenia
• Ocena efektywności >